Thành phố Hạ Long là thủ phủ, trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa, thương mại, dịch vụ của tỉnh Quảng Ninh với Vịnh Hạ Long được Unesco công nhận là di sản thiên nhiên của thế giới. Tên thành phố được đặt theo tên của vịnh Hạ Long. Thực hiện nghị quyết của Ủy Ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã tỉnh Quảng Ninh, sau sáp nhập địa giới hành chính với huyện Hoành Bồ, thành phố Hạ Long trở thành đô thị loại I trực thuộc tỉnh.
1. Đơn vị hành chính
Thành phố Hạ Long gồm 33 đơn vị hành chính gồm 21 phường, 12 xã:  
- 21 phường: Hà Khánh, Hà Lầm, Hà Trung, Hà Phong, Hà Tu, Hồng Hải, Cao Thắng, Cao Xanh, Yết Kiêu, Trần Hưng Đạo, Bạch Đằng, Hồng Gai, Bãi Cháy, Hồng Hà, Hà Khẩu, Giếng Đáy, Hùng Thắng, Tuần Châu, Việt Hưng, Đại Yên, Hoành Bồ.
- 12 xã: Bằng Cả, Dân Chủ, Đồng Lâm, Đồng Sơn, Hòa Bình, Kỳ Thượng, Lê Lợi, Quảng La, Sơn Dương, Tân Dân, Thống Nhất, Vũ Oai.
2. Vị trí địa lý
Thành phố Hạ Long nằm tại điểm Tây Bắc của Vịnh Bắc Bộ. Phía Đông giáp thành phố Cẩm Phả; phía Tây giáp thành phố Uông Bí và thị xã Quảng Yên; phía Nam giáp huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng và Vịnh Hạ Long; phía Bắc giáp huyện Sơn Động, Bắc Giang và huyện Ba Chẽ. Diện tích tự nhiên của thành phố bao gồm phần diện tích trên đất liền và hàng trăm đảo đá vôi trên các vịnh Hạ Long, vịnh Bái Tử Long và vịnh Lan Hạ.
Là thủ phủ tập trung các cơ quan đầu não của tỉnh Quảng Ninh, thành phố Hạ Long được xác định là một trong ba đỉnh của tam giác tăng trưởng kinh tế vùng đồng bằng Bắc Bộ: Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh. Thành phố Hạ Long có vị trí đặc biệt thuận lợi. Với nội địa, đây là một cửa ngõ quan trọng hướng ra biển của vùng đồng bằng Bắc Bộ và cả vùng trung du và miền núi Đông Bắc - Việt Bắc.
3. Điều kiện tự nhiên
Thành phố Hạ Long có địa hình đa dạng và phức tạp thuộc loại đồi núi tiếp giáp biển, nằm trong hệ thống cánh cung Đông Triều - Móng Cái, thấp dần từ Bắc xuống Nam, bao gồm cả đồi núi, thung lũng, vùng ven biển và hải đảo. Đây cũng là một trong những khu vực hình thành lâu đời nhất trên lãnh thổ Việt Nam, được chia thành 3 vùng rõ rệt gồm: Vùng đồi núi bao bọc phía Bắc và Đông Bắc, vùng ven biển ở phía Nam quốc lộ 18A và vùng hải đảo. Trong đó, vùng đồi núi bao bọc phía Bắc và Đông Bắc chiếm 70% diện tích, độ cao trung bình từ 150 - 250 m và thấp dần về phía biển, độ dốc trung bình từ 15 - 20%, xen giữa là các thung lũng nhỏ hẹp. Vùng ven biển ở phía Nam quốc lộ 18A, độ cao trung bình từ 0,5 - 5 m và vùng hải đảo bao gồm toàn bộ vùng vịnh với hàng nghìn hòn đảo lớn nhỏ, chủ yếu là đảo đá. Kết cấu địa chất của thành phố Hạ Long chủ yếu là đất sỏi sạn, cuội sỏi, cát kết, cát sét... ổn định và có cường độ chịu tải cao, thuận lợi cho việc xây dựng các công trình. Khoáng sản chủ yếu là than đá và nguyên vật liệu xây dựng.
4. Khí hậu
Thành phố Hạ Long có khí hậu nhiệt đới ẩm, gió mùa, theo tiết trời có 4 mùa xuân, hạ, thu, đông. Tuy nhiên, do có địa hình phức tạp, nằm sát biển nên thành phố chịu ảnh hưởng sâu sắc của vùng khí hậu Đông Bắc - một kiểu khí hậu pha trộn giữa vùng núi và ven biển. Theo lượng mưa có 2 mùa rõ rệt (mùa mưa và mùa khô).
5. Tài nguyên thiên nhiên
- Tài nguyên khoáng sản: Thành phố Hạ Long có nguồn tài nguyên khoáng sản đa dạng, phong phú, đặc biệt là than. Tổng trữ lượng than đá đã thăm dò được đến năm 2021 là trên 530 triệu tấn nằm trên địa bàn các phường Hà Khánh, Hà Lầm, Hà Trung, Hà Phong, Hà Tu (Đại Yên và Việt Hưng nằm trong vùng cấm hoạt động khoáng sản). Ngoài ra, ở đây còn có nhiều núi đá vôi, mỏ đất sét, mỏ kim loại... thuận lợi cho việc phát triển công nghiệp.
- Tài nguyên biển: Do lợi thế có vịnh Hạ Long hai lần được công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới. Với tổng diện tích 1.553 km² bao gồm 1.969 hòn đảo lớn nhỏ, trong đó 989 đảo có tên và 980 đảo chưa có tên. Vùng biển Hạ Long cũng rất phong phú về các loại động vật và thực vật dưới nước. Theo nghiên cứu có 950 loài cá, 500 loài động vật thân mềm và 400 loài giáp xác, trong đó có nhiều loài hải sản có giá trị kinh tế cao.
- Tài nguyên nước: Tài nguyên nước của thành phố tập trung tại các công trình lớn như: hồ Yên Lập với dung tích 120 triệu m3, hồ Cao Vân, hồ Khe Cá tại phường Hà Tu và các đập Thác Nhòng trên sông Trới, đập sông Mằn, đập An Biên, Lưỡng Kỳ, Đồng Vải, Khe Khoai, Khe Chính, Dộc Cùng... cung cấp nước tưới cho hàng nghìn héc ta đất canh tác và phục vụ sinh hoạt.
- Tài nguyên rừng: Tài nguyên rừng của Vịnh Hạ Long rất phong phú, đa dạng về chủng loại động, thực vật. Tổng diện tích rừng và đất lâm nghiệp của thành phố Hạ Long là 87.566 ha. Trong đó: tổng diện tích đất có rừng là 68.266 ha; diện tích đất chưa thành rừng và không có rừng quy hoạch cho lâm nghiệp là 19.300 ha, tỷ lệ che phủ rừng toàn thành phố đạt 61,0%.